5. Buruko gaixotasunak edo nahasmenduak dituzten pertsonak
Aurrekariak
Arartekoak arreta handia jartzen du burutik gaixo dauden pertsonen taldeengan, ahultasun berezia baitute.
Hala, arlo honetan egiten dugun lanaren oinarria zera da, burutik gaixo dagoen pertsona hori eskubideak dituen herritarra dela. Ondorioz, pertsona hauen jabekuntza, gizarteratzea, errehabilitazio psikosoziala eta benetako partaidetza dira jorratzen ditugun ideiak.
Gure herri-administrazioen, eta, batez ere osasun, gizarte, hezkuntza, enplegu, justizia eta etxebizitzaren arloko jardueraren inspiraziorako printzipioak honako hauek izan behar direla uste dugu: norberaren autonomiaren sustapena eta estigmaren ezabapena, zainketen jarraipena, ekitatea, erantzukizuna, koordinazioa, integrazioa, eraginkortasuna eta gaixo eta senideen partaidetza-foro eta elkarteen sustapena.
Arartekoaren xedea da, beraz, administrazioon jarduerak printzipio horiekiko leial izatea eta horretarako lan egitea, babesteko zeregina daukagunez gero.
1. Arloa kopurutan
2012. urtean 23 kexa berri erregistratu dira burutik gaixo dauden pertsonen arloan; beste lau kasutan ere arlo honi buruz mintzatu dira zuzenean. Kexak tramitatzeko lanaz gain, kapitulu honetako IV. atalean (Jarduera Planari buruzkoan) azaldutako arloaren jarduerak ere egiten dira.
2. Kexarik aipagarrienak
2.1. Osasun-administrazioak nortasun-nahasmendua duen gazte bati emandako arretari buruzko kexa tramitatzean, Osakidetza-Euskal Osasun Zerbitzuari gorantz doazen nahasmendu hauei –batez ere gure gazteei eragiten dietelarik– arreta emateko programa bereziak ezarri eta garatzeko gomendatu dio Arartekoak. Gomendioari jarraiki, programa horiek sektore arteko esku-hartze terapeutikoetan oinarritu beharko dira eta egiztatutako eraginkortasuna izan beharko dute, aipatutako nahasmenduak dituzten gaixoen eta haien familien bizi-kalitatea hobetzeko asmoz.
Arartekoak zera eskatu die, EAEn nortasun-nahasmenduetan espezializatutako unitatea jartzeko, eguneko ospitalearen modalitatean, 2008an proiektatuta zegoen bezala. Proiekzio horrek, hala ere, ez du inolako aurrerapenik izan azken lau urteetan, behin eta berriz berau ezartzeko adierazi diegun arren.
Arartekoaren 2012ko azaroaren 23ko Ebazpenari buruz ari gara. Horren bidez, Osakidetza-Euskal Osasun Zerbitzuari gomendatzen zaio nortasun-nahasmendu larriak dituzten pertsonei arreta emateari lotutako neurri orokor batzuk eta eragindako gazte baten arretaren gaineko beste neurri berezi batzuk har ditzan. Bertan, ukitutako pertsonen eta beren senideen informazioa sustatzeko eta osasun-arreta egokirako eskubidea bermatzeko beste neurri batzuk ere gomendatu dira.
2.2. Arartekoaren esku-hartzeari esker, genetikako adituarengana bideratu ahal izan da adingabe bat. Izan ere, Santiagoko Ospitaleko haur-psikiatriako zerbitzuan desbideratze hori egiteko atzerapen arrazoitu gabea jasan izana salatu zuten bere gurasoek.
2.3. Erabiltzaile ugarik eta “Gurutzetako psiko-gizarte laguntzarako modulua” Elkarteak beren desadostasuna adierazi ziguten, ez zelako berrituko Osasun eta Kontsumo Sailak elkarte horrekin sinatutako lankidetza-hitzarmena. Erabaki horrek, izan ere, modulua ixtea ekar zezakeen.
Nahiz eta espediente hauek tramitazio-fasean dauden, gure jardueratan zera aztertu nahi izan dugu, ea Osakidetzako sare publikoak emandako arreta berria atzerapen bat den lortutako arreta-estandarretan, besteak beste, arreta psikiatrikoaren ratioan, ludopatiak dituzten pertsonen arreta-programan, genero-indarkeriaren biktima diren emakumeen arreta-programan, familiako esku-hartzean edo estigmaren ezabapenean.
Gure kezka nagusia, eta halaxe jakinarazi diogu Osasun eta Kontsumo Sailari, zentroaren kokapen berria eta zerbitzuaren antolakuntza berria izan dira, ez baikenuen nahi, inola ere, laguntza psikosoziala behar duten pertsonen arretan kalitatea murrizterik.
Sailaren erabakia antolakuntza-ahalmenaren eremuan kokatzen da eta bere egituraketa berria behar bezala arrazoituta dago. Hala ere, moduluak duen ibilbide bikaina –gure osasun-administrazioaren zerbitzura 30 urte baino gehiago daramatzala– eta bere taldearen konpromiso eta profesionaltasuna kontuan hartuta, moduluak nolabait jarraitu behar duela uste dugu, betiere gure herri-administrazioen laguntzarekin, sareak eskaintzen duen arreta osatze aldera.
Espediente hauek tramitatzean, Sailak hainbat konpromiso hartu ditu lehen zerrendatu ditugun eta behar bezala jorratuko ditugun alderdiei dagokienez.
3. Araudi- eta gizarte-testuingurua
3.1. Araudi-berrikuntza nagusiak osasun publikoaren eremu orokorrean eman dira (apirilaren 20ko 16/2012 Legegintzako Errege Dekretua, Osasun Sistema Nazionalaren iraunkortasuna bermatzeko eta bere prestazioen kalitate eta segurtasuna hobetzeko premiazko neurriei buruzkoa, eta ekainaren 26ko 114/2012 Dekretua, Euskal Autonomia Erkidegoaren eremuan Osasun Sistema Nazionalaren osasun-prestazioak emateko araubideari buruzkoa). Ondorioz, Osasun arloari buruzko II.12. kapituluko III. atalean aztertu da gaia.
3.2. Egungo krisi ekonomiko larriaren ondorioz aldaketa ugari jasaten ari gara eta kezkatuta gaude osasun eta gizarteko prestazioen irisgarritasun, maila eta kalitateak izan ditzakeen mugengatik, herri-administrazioak baitira horien erantzule eta kudeatzaileak.
Burutik gaixo dauden pertsonen babesa politika publikoen lehentasunetako bat izan behar da.
OMEren esanetan, txirotasunaren igoerak eta gastu publikoaren murrizketek (krisiaren hasieratik Europan esperimentatu ditugunak) nabarmen kaltetu dute Europako hiritarren buru-osasuna; ikerketa zientifikoek egiaztatu dutenez, beren diru-sarreretan murrizketak jasaten dituzten eta familiako arazoak dituzten pertsonek buruko arazoren bat jasateko arrisku askoz altuagoa dute gainerako herritarrek baino; krisi ekonomikoaren eta buru-osasunaren arteko harremanak norabide bikoitza du, hau da, krisiak osasunean eragin negatiboa izateaz gain, buru-osasunean barne, eremu horretako arazoek ondorio larriak dituzte Europako herrialdeetako garapen ekonomikoan.
Hori guztia dela eta, hiritarren buru-osasuna babestu beharra dago, batez ere krisi-garaietan, eta, horretarako, buru-osasuneko zerbitzuetarako irisgarritasuna hobetu, baliabideak jarri eta osasuneko profesionalak trebatu behar dira. Ildo horretatik erregistratutako aurrerapenetako batzuk IV.2 atalean jasotzen dira, Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo izeneko txosten bereziaren jarraipenari buruzkoan.
3.3. Eusko Jaurlaritzako Osasun Berrikuntzako Sailburuordetzak Euskadiko Hirugarren Sektoreko Batzorde Estrategikoa jarri du martxan 2012an. Euskadiko Eri Psikiko eta Senide Elkarteen Federakuntzak –FEDEAFES– bere hiru lan-taldeetan (Osasuna eta Bazterkeria, Ondorio Kronikoen Errehabilitazioa eta Ezgaitasuna) duen partaidetza, zalantzarik gabe, Sailak sustatutako jardunbide ona da, partaidetza indartzen du eta.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Jarraian, erakundeak 2012. urtean zehar garatutako jarduera nagusiak deskribatuko ditugu:
4.1. Ofiziozko jarduerak
Pertsona interesduna bere borondatearen aurka barneratzearen ondorioz hainbat kexa-espediente tramitatu ditugunez, 2012ko otsailean ofiziozko espedientea ireki genuen, Prozedura Zibilari buruzko urtarrilaren 7ko 1/2000 Legean (PZL) egoera hauetarako aurreikusitako neurrien betearazpena aztertzeko.
Kasu guztietan, osasun-administrazioak, araudi horretan ezarritakoaren arabera, barneratze horren berri ematen zion auzitegi eskudunari, legez ezarritako hogeita lau orduko epearen barruan.
Kasu batzuetan, hala ere, neurri hori zuzentzeko adostutako gehienezko hirurogeita hamabi orduko epea luzatzen zuten epaileek. Ondorioz, gaia organo eskudunetara bideratu zen, zehazki, Euskal Autonomia Erkidegoko Fiskaltza Nagusira eta Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Auzitegi Nagusiaren Gobernu Aretora. Bi instantziek informazio-eginbideak hasteko erabakia hartu zuten.
Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Auzitegi Nagusiaren Gobernu Aretoak emandako informazioaren arabera, neurri egokiak ezarri dira, legezko epeak kasu guztietan errespetatu daitezen.
Halaber, pertsonak egoera horietan dagozkien eskubideen jakitun ote ziren eta gure osasun-administrazioak hori behar bezala sustatzen ote zuen aztertu genuen.
Aztertutako kasuen ondorioz piztu zaizkigun zalantzak kontuan hartuta eta zalantza horiek Osakidetzako Buru Osasuneko Sareko profesionalekin egiaztatu ondoren, beharrezkoa iruditzen zaigu borondatearen aurkako ospitalizazioei buruzko protokoloetan neurri egokiak sartzea, gaixoek benetan eta ondo ezagutu ditzaten PZLren arabera dagozkien eskubideak (ulertzeko moduan idatzitako formularioak, osasun-langilearen nahitaezko sinadura, eta abar).
4.2. Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo izeneko txosten bereziaren jarraipena
4.2.1. Osasun-sareko baliabideen egoera buru-osasunaren alorrean 2012. urtearen amaieran (2010 eta 2011ko datuak ere sartu ditugu, bilakaera aztertu ahal izateko).
2010 (5) |
2011 (5) |
2012 (5) |
|
BOZ (1) Helduen Buru Osasuneko Zentroak |
41 | 41 | 41 |
HGBOZ (1) Haur eta Gazteen Buru Osasuneko Zentroak |
8 | 8 | 8 |
OLU (2) Ospitalizazio Laburreko Unitateak |
8 (231) |
6 (246) |
6 (246) |
HGOLU (2) Haur eta Gazteen Ospitalizazio Laburreko Unitateak |
3 (20) |
3 (20) |
3 (20) |
EO Helduen Eguneko Ospitaleak |
10 (247) |
22 (821) |
22 (842) |
HGEO Haur eta Gazteen Eguneko Ospitaleak |
5 (50) |
5 (50) |
5 (50) |
EEU (3) Egonaldi Ertainetarako eta Azpiakutuen Unitateak |
7 (282) |
6 (286) |
6 (286) |
PIU Psikosi Immuneen Unitatea |
1 (14) |
1 (14) |
1 (14) |
EU Errehabilitazio Unitateak |
2 (84) |
5 (207) |
5 (207) |
LU (3) Egonaldi Luzeen Unitateak |
13 (804) |
3 (230) |
3 (220) |
PG (4) Psikogeriatrikoak |
6 (155) |
3 (109) |
3 (109) |
Iturria: Euskal Osasun Zerbitzua-Osakidetza.
(1) BOZ eta H-GBOZ; bertan, non toxikomaniak, Elikadura Jokabidearen Arazoak berariaz jorratzen dituzten taldeak eta Lehenengo Gertakari Psikotikoak lantzen dituztenak ere sartzen dira.
(2) Bai Ospitale Orokorretan, bai Ospitale Psikiatrikoetan OLU eta Haur eta Gazteen Ospitaletan H-GOLU.
(3) Izen desberdinekin. Gipuzkoaren kasuan hitzartuak dira.
(4) Gipuzkoaren kasuan hitzartuak dira.
(5) Parentesi artean, plaza-kopurua.
Eguneko Ospitaletan 21 plaza igo dira eta egonaldi luzeko unitateetan 10 plaza ezabatu.
2012ko urrian Haur eta Gazteen Egonaldi Ertaineko Unitate bat jarri da martxan Arabako Buru Osasuneko Sarean eta lurraldez gaindiko izaera dauka.
4.2.2. Desinstituzionalizazio-prozesuari dagokionez, 2010eko urritik 2012ko urrira arte, Bizkaiko Buru Osasuneko Sareak 420tik 313ra murriztu du ospitale psikiatrikoetan dauden egonaldi luzeko ohe-kopurua (egonaldi luzeko egoitza-plazak). Aldi horretan, errehabilitazio-programetarako ohe bihurtu dira 90 egoitza-ohe. 2012ko urtarrilaren eta urriaren artean 9 ohe itxi dira Bermeo eta Zaldibarko ospitaletan.
Gipuzkoan, Osasuneko Lurralde Zuzendaritzak ohe-kopuru jakin baterako programa espezifikoak dauzkan bi programa garatu ditu Aita Menni ospitalean, egonaldi luzeko oheak murriztu asmoz. Gipuzkoan 2012an irekitako miniegoitzetako 35 plaza berrietatik % 65 inguru egonaldi luzeetarako ospitaleratutako gaixoentzat izan ziren.
4.2.3. Ospitaleetatik kanpoko egoitza-egiturei dagokienez, Osakidetzak 2011n emandako informazioaren arabera, tutoretzapeko pisuetako eta ikuskatutako pisuetako plaza-kopurua 468koa zen. 2012an emandako datuaren arabera, 332 plaza daude orain. 2011n miniegoitzetako plaza-kopurua 90koa zen; 2012an, aldiz, 136 plaza erregistratu ziren. 2011n erkidego terapeutikoetako plaza-kopurua 30koa zela jakinarazi zitzaigun. 2012an, bestetik, 449 plaza egon dira eguneko ospitale eta erkidegoetan. Hala ere, iritsi zaigun azken datu hori ez dagoenez banakatuta, ezin dugu ondoriorik atera.
Aurten lankidetza-hitzarmena sinatu dute Osasun Sailak, Bilboko Udaleko Udal Etxebizitzek, AVIFES elkarteak eta Bizkaiko Buru Osasuneko Sareak, buruko arazo larriak (BAL) dituzten pertsonek gizarte-alokairuko etxebizitza normalizatua eskura dezaten. Gure aburuz, era honetako akordioak eredugarriak eta ezinbestekoak dira.
4.2.4. Iaz, Bizkaiko eta Arabako asertibotasunerako erkidegoko tratamendu-programen ezarpenari buruz mintzatu ginen. Ez genekien Gipuzkoan halako egiturarik zegoenik. Aurten jakinarazi digutenez, hala eta guztiz, antzeko irizpideak dituen programa bat garatzen ari dira Donostia inguruan. Halaber, Borondatearen Aurkako Tratamendu Anbulatorioaren programa bat ere badago, buruko arazo larria (BAL) duen gaixoa bere ingurunean mantentzearen alde. Bestetik, Eskizofrenia Prozesu Bereizia ere badute, esku-hartze intentsibo eta guzti. BAL duten 320 gaixok jasotzen dituzte programa hauen onurak, kontrol intentsiboagoa eta erkidegoko eta etxeko jarduerak dituztela.
4.2.5. Aurten Osakidetza profesionalei eta gaixo eta senideei zuzendutako agiriak batu eta aztertzen aritu da eta, gure ustez, egindako lana oso erabilgarria izan daiteke. Lana lau karpetatan antolatu da (BOZ guztietan erabiltzeko agiri orokorrak; baimen informatuak preskribatzaileek gaixo helduei entrega diezazkieten; Tratamenduei buruzko informazio-gidak, preskribatzaileek erabil ditzaten eta Patologia eta tratamenduei buruzko gidak, gaixo helduei entregatzeko).
4.2.6. Arabako Ospitale Psikiatrikoan dimentsio bikainak dituen eta aire zabalean dagoen berdegune baten sorrera sustatzeko gauzatutako jarduerei dagokienez, Osakidetzak zera jakinarazi digu, honezkero badaukala arkitektura-proiektua, obretako lizentzia-eskaera tramitatu duela eta berau eskuratzean obra hasteko moduan egongo dela. Albiste bikaina da eta aurreikuspenak ahalik eta arinen gauzatzea espero dugu.
4.3. Azterlanak
Arartekoak honako izenburuko azterlana eman du argitara: EAEko haurren, nerabeen, gazteen eta helduen buruko osasunaren arretaren inguruan egindako hurbilketa: erronkak eta aukerak. Bertan, talde bereziki ahul horien buru-osasuna artatu eta babestearen arloan euskal herri-administrazioek azken urteotan egin duten ahalegin handia aitortu du. Aldi berean, ekimen berriak, garapen handiagoak edo hobekuntzak behar dituzten gaiak nabarmendu dira, dagozkien gomendioak egin ahala.
4.4. Elkarteekin egindako bilerak
4.4.1. Erakunde honek Euskadiko Eri Psikiko eta Senide Elkarteen Federakuntzarekin (FEDEAFES) duen harremanari esker, talde honek gaur egun dauzkan kezka nagusiak ezagutzeko beta izan dugu. Horrez gain, gure euskal herri-administrazioek talde honi ematen dioten arretan antzemandako gabeziak ere azaldu dizkigute:
4.4.2. Iaz OME-Osasun Mentalaren Elkartearekin (Asociación de Salud Mental y Psiquiatría Comunitaria) hasitako lankidetza-dinamika mantendu dugu aurten. Dinamika honi esker, psikiatrikoko talde profesional honen ekarpenak dauzkagu. Buru-osasuneko arazoak dituzten pertsonen eskubideen aldeko jarrera eta profesionaltasuna bikainak dira. Halaber, Osakidetzako Buru Osasuneko Sarean lan egiten duten profesionalak direnez, talde honi ematen zaion arretari buruzko datu gehiago helarazten dizkigute. Jarraian, planteatutako gai batzuei buruz duten ikuspegia azpimarratuko dugu:
4.4.3. Aurten lankidetza-dinamika hasi dugu ASVAR elkartearekin (Birgaiketa Psikosozialaren Euskal Elkartea) eta Arabako Buru Osasuneko Sareko hainbat profesionalekin. Aurreko kasuan bezala, psikiatria, psikologia eta gizarte-laneko profesionalen lankidetza edukitik eta euren profesionaltasuna eta aurreranzko jarrera nabarmena izanik, gure esku-hartzea are egokiagoa bihurtzen da. Halaber, Osakidetzako Buru Osasuneko Sarean lan egiten duten profesionalak direnez, talde honi ematen zaion arretari buruzko informazioa aberasten digute.
Aurreko atalean adierazitako eta OMEk egindako balorazioekin bat datoz eta beste gai batzuei buruz duten ikuspegia adierazi digute:
4.5. Beste jarduera batzuk
4.5.1. Herriaren Defendatzaileen Koordinaziorako XXVII. Jardunaldiak Zaragozan ospatu ziren 2012ko ekainaren 19 eta 20an eta Buru-gaixoen babesa izan zuten hizpide.
Lan-saioetako lehenengoa Madrilen egin zen otsailaren 9an eta herriaren defendatzaileak koordinatu zuen. Bertan, burutik gaixo dauden pertsonen tratamendu penal, prozesal eta penitentziarioa jorratu zen eta horren gaineko adostasun-agiria sortu zen.
Bigarrena Sevillan izan zen martxoaren 15ean eta Andaluziako herriaren defendatzaileak koordinatu zuen. Bertan, Buru-osasunaren eremuko borondatearen aurkako tratamenduak ikuspuntu juridikotik aztertu ziren eta ateratako ondorioak bigarren agiri batean islatu ziren, defendatzaile guztiek onartu ondoren.
Hirugarren lan-saioa gazte eta helduen talde bereziei buruzkoa izan zen eta Arartekoak koordinatu zuen Gasteizen, martxoaren 23an. Adostasun-agirian estatu-mailako egoeraren diagnostikoa, gaiari buruzko ondorioak eta defentsa-erakundeek eginiko gomendioak jaso dira.
Lan-saio hauei esker, batetik, defentsa-erakundeek pertsona hauen eskubideen alde egiten duten lana sustatzeko tresnak trukatu, gaiari buruz hausnartu eta ezagutza partekatu daiteke, eta, bestetik, herri-administrazioei zuzendutako ondorio eta gomendioak onar daitezke.
4.5.2. Urriaren 11n Arartekoak ARGIA fundazioaren III. Jardunaldi Teknikoetan parte hartu zuen (fundazio honen helburua buruko gaitz kronikoak eta nahasmendu psikikoak dituzten pertsonen prebentzio, tratamendu, errehabilitazio eta gizarteratzeko laguntza-jarduerak eta zerbitzuak martxan jartzea da) eta buruko nahasmendu larriak dituzten pertsonek ospitaletik kanpoko baliabideetan duten arretari buruzko hitzaldia (Atención en recursos comunitarios a las personas que sufren Trastorno Mental Grave) eman zuen. Erakunde honek 2000. urtean Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo izeneko txosten berezia argitaratu zuenetik BAL daukaten pertsonei emandako arretak erregistratu duen bilakaera aztertu dugu.
4.5.3. Arartekoa agente giltzarrietako bat izan zen Egoeraren diagnostikoari eta jarduera-proposamenei buruzko Mintegian. FEDEAFES-ek azaroaren 9an antolatutako mintegi honetan burutik gaixo dauden pertsonen gizarte-estigmaren errealitatea izan zen hizpide.
4.5.4. Plataforma de Organizaciones de Infancia delakoak Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena Ezartzeak Espainian izan duen Bilakaera Aztertzeko Jardunaldiak antolatu zituen abenduaren 3 eta 4an eta Arartekoak bertan parte hartu zuen, honako hitzaldiarekin: Un breve recorrido por la atención a la salud mental de la infancia y adolescencia en la CAPV desde la perspectiva del Ararteko (EAEn haur eta nerabeen buru-osasunari ematen zaion arretaren ibilbide laburra Arartekoaren ikuspegitik).
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
5.1. Burutik gaixo dauden pertsonak nahiko talde ahula dira eta zailtasun handiagoak dituzte baliabide publikoak eskuratzeko orduan. Hala ere, beren erkidegoan eskubide osoa duten kideak dira eta, ondorioz, agintari publikoek beren eskubideak benetan betetzen dira ahalbidetzeko baldintzak bermatu behar dituzte.
Horretarako, talde honen aldeko jardueran sartuko dira pertsona horiek erkidegoan benetan integratzeko alderdi guztiak: ostatua, hezkuntza, enplegua, nahikotasun ekonomikoa, estigmaren ezabapena, partaidetza eta abar.
5.2. Azken urteetan aurrerapenak nabarmenak izan diren arren, erakundeek ez diete babesik edo babes nahikorik ematen buru-osasunaren eremuan errehabilitaziorako bitarteko egiturei (eguneko ospitaleak/zentroak; ostatu emateko baliabideak, ikuskapen-maila desberdinarekin; lanerako ikastegiak; erkidego terapeutikoak; gizarte-klubak eta errehabilitazio psikosozialeko baliabideak). Azken urteotan nabarmendu dugun gaia da hau eta halaxe jaso dugu IV.2 puntuan deskribatzen den azterlanean.
Gabezia hori eragozpen larria da buru-osasuneko zentroetan edo egonaldi laburreko ospitalizazio-unitateetan egindako esku-hartzeak osatzeko; arreta psikiatrikoko programen ezarpen egokia bermatzeko (etxerik gabeko pertsonei zuzendutako programak, adibidez) edo desinstituzionalizazio-prozesuak garatzeko.
Arazo horri aurre egiteko, beraz, premiazkoa da administrazio desberdinen (osasuna, gizarte-zerbitzuak eta etxebizitza) arteko akordioak sustatuko dituzten ekimenak sustatzea, autonomia-erkidegoak, aldundiak eta udalak inplikatuta egongo direlarik.
5.3. Mendetasun-balorazioen emaitzarekiko desadostasunei buruzko kexak nabarmen igo dira eta burutik gaixo dauden pertsonengan erregistratutako beheranzko berrikuspenak asko izan dira, batez ere Araban. Hori dela eta, oso kezkatuta gaude, are gehiago kontuan hartzen badugu Buru Osasuneko Sare Publikoko osasuneko eta gizarte-laneko profesionalek (gure informazioa egiaztatzen laguntzen digutenek) mailaketa ulergaitzak ikusten dituztela baloratutako pertsonak babestu eta ikuskatzeko beharrizana gogoan izanda.
Arabako foru-erakundeak adierazi duenez, mendetasuna baloratzeko baremo estatal berria behar bezala aplikatu da kasu guztietan eta, bere ustez, baremo horrek “aurreko balorazio-tresnaren disfuntzio nabarmenak zuzentzen ditu, mendetasun-egoeraren azterketa pertsona baloratuen errealitatera gehiago eta hobeto egokituz”.
Premiazkoa iruditzen zaigu ukitutako administrazioek berriz plantea ditzatela (Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Prestazio eta Zerbitzuen Karterari buruzko Dekretua argitaratzeari begira) buru-osasuneko arazoak dauzkaten pertsonen arretarako prestazio eta zerbitzuak eskuratzeko baldintzak. Izan ere, mendetasun-mailaketa jakin bat eskatuz gero, arretarik gabeko egoera baten aurrean aurki gaitezke eta ez genuke halakorik nahi. Horren harira, prestazio eta zerbitzu horiek eskuratzeko aukera mendetasun-arriskuaren egoeraren araberakoa izan beharko litzateke. Hala, fidagarritzat jotzen den tresnak baloratu beharko luke egoera hori. Edonola ere, tresna horren bitartez behar bezala baloratu beharko lirateke mendetasun-arriskuaren egoera guztiak, eta buruko gaitzaren ondoriozkoak bereziki, norberaren autonomiarekin, partaidetzarekin eta komunikazioarekin lotutako dimentsio berriak sartuz.
5.4. Ezarritako tratamendu farmakologikoarekin edo helburu terapeutikoetarako ezarritako beste neurri murriztaile batzuekin ados ez daudela azaltzen diguten kexak jasotzen jarraitzen dugu. Gai tekniko eta medikoak dira, eta, horrenbestez, horiek baloratzea ez da erakunde honen zeregina; hala ere, kasu hauetan, hainbat jarduera gauzatu ditugu pertsonari gaixoa den aldetik dagozkion eskubideak tratamendu horretan errespetatzen direla egiaztatzeko edo bigarren iritzi medikoa eskatzeko aukera jakinarazteko, Euskadiko Osasun Sisteman bigarren iritzi medikorako eskubidearen betearazpena arautzen duen irailaren 18ko 149/2007 Dekretuaren arabera.
Halaber, kasu hauetan zera antzeman dugu, batetik, Osakidetzako Buru Osasuneko Sareko psikiatria-adituek harmen handia erakutsi dutela eta, bestetik, beren aginduak gaixoaren behar eta eskarien arabera egokitzeko prestutasun bikaina daukatela.
Era honetako egoerek agerian uzte dute benetan erabilgarriak direla Arabako Buru Osasuneko Sareko Buru Osasuneko Laguntza Etikaren Batzordearen eta praktika klinikoko giden gomendioak; gainera, baimen jakinaraziaren garrantzia azpimarratzen da, baita Arabako Buru Osasuneko Sareak gaixoaren askatasuna mugatzen duten neurriei buruz egin eta eguneratu dituen protokoloak aplikatzearen beharrizana ere, aipatutako batzordearen oniritzia dutelarik.
5.5. Koordinazio soziosanitarioan hutsuneak antzeman ditugu eta zuzendu egin behar dira, bereziki Arabako lurraldean eta estigma ezabatzearen aldeko jardueretan (EAE osoan).
5.6. Arabako Foru Aldundiak Ospitale Psikiatrikoko gaixoak desinstituzionalizatzeko lanak gauzatu behar ditu.
5.7. Buru-osasunaren arretan eta sustapenean kulturaz gaindiko ikuspegia sartu behar da. Egun hizkuntzak itzultzeko dauden baliabideek (telefono bidezko zerbitzuak) ez dute bermatzen, gure ustez, arreta egoki eta integrala. Hori horrela, errekuperaziorako itun terapeutikoa funtsezkoa den kasu hauetan kultura-bitartekari bat egon beharko litzateke presente, elkarri ondo ulertzen diotela bermatzeko.